In het negentiende-eeuwse Kopenhagen, een tijd van geloof in vooruitgang en orde, leefde een man die de stilte achter die zekerheid hoorde. Søren Kierkegaard, geboren in 1813, werd door zijn tijdgenoten een zonderling genoemd. Maar vandaag geldt hij als de vader van het existentialisme.
Zijn korte leven – hij stierf in 1855, amper 42 jaar oud – draaide om één vraag. Hoe kan een mens écht leven in waarheid, zonder zich te verstoppen achter systemen of verwachtingen? Hij is vandaag een van de meest geciteerde filosofen (en vaak worden ideeën ten onrechte aan hem toegeschreven). Laten we samen eens ontdekken wie hij echt was.
Achtergrond: een jeugd in schaduw en geloof
Kierkegaard groeide op in een streng-religieus gezin. Zijn vader, Michael Pedersen Kierkegaard, geloofde dat hij God in zijn jeugd had vervloekt en dat die zonde een vloek over de familie bracht. De jonge Søren erfde diens melancholie én zijn zoektocht naar verlossing.
Na studies theologie aan de Universiteit van Kopenhagen koos hij niet voor het ambt. Hij koos voor de pen. Zijn verbroken verloving met Regine Olsen, die hij uit angst voor morele schuld verliet, werd het centrale drama van zijn leven en een bron voor zijn denken over keuze, vrijheid en verantwoordelijkheid.
De kern van zijn denken
Kierkegaard verzette zich tegen het systeemdenken van Hegel, dat alles rationeel wilde verklaren. Voor hem was waarheid persoonlijk. Ze ontstaat in de manier waarop een mens zijn leven leeft. Zijn beroemde uitspraak “Subjectiviteit is waarheid” betekent niet dat alles relatief is, maar dat echte kennis pas zin krijgt als ze belichaamd wordt.
In Enten–Eller (Of/Of, 1843) beschreef hij drie levensstadia:
- het esthetische, waarin men leeft voor genot;
- vervolgens het ethische, waarin men verantwoordelijkheid neemt;
- en het religieuze, waarin men de sprong waagt naar geloof zonder zekerheid.
Die sprong van het geloof werd het symbool van zijn denken: het moment waarop verstand plaatsmaakt voor vertrouwen.
Angst, wanhoop en de zoektocht naar authenticiteit
In Begrebet Angest (Het begrip angst, 1844) introduceerde Kierkegaard het idee van de duizeling van de vrijheid. Angst is geen fout, maar een teken dat we vrij zijn: we beseffen dat elke keuze open ligt.
Later, in Sygdommen til Døden (De ziekte tot de dood, 1849), analyseerde hij wanhoop als het onvermogen jezelf te zijn. De mens is, schreef hij, een verhouding tot zichzelf die zich moet verhouden tot iets hogers. Wie dat nalaat, raakt vervreemd van zijn kern.
Deze gedachten maken Kierkegaard tot een vroege psycholoog van de ziel: hij beschreef processen die we vandaag herkennen in therapie, burn-out en identiteitscrises.
Invloed en erfenis
Kierkegaards tijdgenoten begrepen hem nauwelijks, maar zijn ideeën vonden decennia later vruchtbare grond. Heidegger en Sartre bouwden zijn analyse van angst en keuze uit tot het existentialisme.
Viktor Frankl gebruikte zijn inzichten om te verklaren hoe mensen zelfs in kampen betekenis konden vinden. Theologen als Karl Barth en Paul Tillich zagen in hem een tegenstem tegen oppervlakkig geloof.
Zijn invloed reikt tot vandaag: schrijvers als Franz Kafka, Albert Camus en zelfs Haruki Murakami echoën zijn thema’s van vervreemding en authenticiteit.
Betekenis tot op vandaag
In een tijd waarin identiteit vaak samenvalt met online-profielen en meningen, herinnert Kierkegaard ons eraan dat het “ik” geen imago is maar een taak. Vrijheid, zei hij, is niet de afwezigheid van grenzen maar de moed om te kiezen – en de verantwoordelijkheid die daarop volgt.
Zijn kritiek op “de massa”, die hij beschouwde als het verlies van innerlijke stem, klinkt opvallend actueel in een wereld van algoritmes en groepsdenken.
Kierkegaard nodigt uit tot traagheid en introspectie: tot het geduld om te worden wie men is.
Slotbeschouwing
Wat Søren Kierkegaard ons leert, is dat het leven geen probleem is dat opgelost moet worden, maar een vraag die beantwoord moet worden – telkens opnieuw, persoonlijk, in daden.
Hij schreef: “Het moeilijkste is niet om te begrijpen, maar om te worden.”
Die zin blijft de kern van zijn boodschap: waarheid is niet wat we weten, maar wat we leven.
Geef als eerste een reactie