Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) sterven wereldwijd naar schatting meer dan 100 mensen per uur aan de gevolgen van eenzaamheid. Dat zijn ruim 2.400 mensen per dag, bijna 900.000 per jaar. Dat was het verbijsterende nieuws dat ik deze ochtend las.
Eenzaamheid blijkt niet alleen een emotioneel probleem, maar ook een levensbedreigend gezondheidsrisico. Maar wat is eenzaamheid eigenlijk? En wat kunnen mensen doen om eruit te raken? En nog belangrijker, wat kunnen wij doen om eenzaamheid bij anderen te voorkomen?
Wat is eenzaamheid?
Eenzaamheid is meer dan alleen fysiek alleen zijn. Je kunt omringd zijn door mensen en je toch intens eenzaam voelen. De psycholoog John Cacioppo, een van de grondleggers van het wetenschappelijk onderzoek naar eenzaamheid, definieert het als: “Het subjectieve gevoel van een tekort aan betekenisvolle sociale verbindingen.”
Er zijn verschillende soorten eenzaamheid. Je zou ze als volgt kunnen definiëren:
- Sociale eenzaamheid. Dit zou je kunnen omschrijven als het gebrek aan een sociaal netwerk, vrienden of sociale activiteiten.
- Emotionele eenzaamheid. Hier spreken we over een gemis aan een hechte, intieme band met bijvoorbeeld een partner, vriend of familielid.
- Existentiële eenzaamheid. Dat is een dieper gevoel van zinloosheid of afgesneden te zijn van de wereld, ook als er wel sociale contacten zijn.
Eenzaamheid is dus niet louter het ‘alleen zijn’, het is een diepe emotionele belevenis van ontheemding. Het zichzelf los voelen van al de rest. Het weegt zwaar, het is uiterst moeilijk om mee te leven. Maar vooral, we spreken er zelden over.
Maar liefst 1 op de 6 mensen in de wereld voelt zich eenzaam, in die mate dat het ook een belangrijke impact heeft op hun gezondheid en welbevinden. Dat blijkt uit een nieuw rapport van de WHO. Cijfers die mij verbijsterden.
Wat doet eenzaamheid met een mens?
Wat is nu die belangrijke impact op de gezondheid van de mens? Er is behoorlijk wat onderzoek voor handen. Voor een keer citeren we ze niet allemaal (ze zijn vlot te vinden op het net) maar laat ik u eventjes alleen met de feiten.
1. Fysieke gezondheid
Eenzaamheid heeft aantoonbare effecten op het lichaam:
- Verhoogde bloeddruk
- Verhoogde ontstekingswaarden
- Verzwakt immuunsysteem
- Hogere kans op hart- en vaatziekten
- Verhoogde kans op vroegtijdig overlijden (tot 26% hogere sterftekans, volgens Holt-Lunstad et al., 2015)
Volgens de WHO zijn de gezondheidsrisico’s van langdurige eenzaamheid vergelijkbaar met die van roken en obesitas.
2. Mentale gezondheid
Langdurige eenzaamheid verhoogt het risico op:
- Depressie
- Angststoornissen
- Cognitieve achteruitgang
- Suïcidale gedachten
Neurologisch onderzoek (Cacioppo et al., 2009) laat zien dat eenzaamheid ook de hersenen verandert: gebieden die te maken hebben met sociale verwerking en zelfreflectie worden overactief, wat negatieve gedachten versterkt.
3. Gedrag en sociale dynamiek
Ironisch genoeg zorgt eenzaamheid er vaak voor dat mensen zich nog verder terugtrekken, waardoor het probleem erger wordt.
Oorzaken hiervan zijn onder meer een angst voor afwijzing een negatieve interpretatie van sociale signalen en een verminderde sociale vaardigheden door gebrek aan oefening
Dit creëert een vicieuze cirkel: hoe eenzamer iemand zich voelt, hoe moeilijker het wordt om contact te leggen. En hoe moeilijker men contacten legt, hoe meer ‘asociaal gedrag’ men zal gaan vertonen. Dat leidt op zijn beurt weer tot verdere sociale uitsluiting en stigmatisering.
Waarom is eenzaamheid zo dodelijk?
Langdurige eenzaamheid activeert het stress-responssysteem van het lichaam, wat leidt tot chronische overbelasting van het hart, de bloedvaten en het immuunsysteem.
Evolutionair gezien was sociale uitsluiting vroeger levensgevaarlijk (geen bescherming, geen voedsel, geen hulp). Ons lichaam reageert nog steeds alsof eenzaamheid een directe bedreiging is.
Met andere woorden, eenzaamheid gaat over het verlies van geborgenheid, bescherming, zekerheid. De aanhoudende stressrespons die mensen – bewust of onbewust – voelen en doorstaan, is levensbedreigend. Het is een onzichtbare moordenaar.
Het is minder spectaculair dan een oorlog en natuurramp, maar minstens even dodelijk, getuigen de 900.000 doden per jaar. Laat dat cijfer even tot u doordringen. Los van het leiden van die 1 op 6 mensen (en dat zijn meer dan 1.333.000.000 mensen in deze wereld). Gegarandeerd dat u er enkelen van kent!
Hoe kunnen mensen uit eenzaamheid raken?
Eenzaamheid overwinnen vraagt meer dan “gewoon onder de mensen komen”. Hier zijn enkele wetenschappelijk onderbouwde strategieën:
1. Bewustwording en acceptatie
Erkennen dat je eenzaam bent is de eerste stap. Veel mensen schamen zich, maar eenzaamheid is een universele menselijke ervaring.
2. Kleine, haalbare sociale stappen
- Begin met korte contacten: een praatje met de buurman, een boodschap doen bij dezelfde winkel
- Sluit je aan bij laagdrempelige activiteiten: sportclubs, vrijwilligerswerk of cursusgroepen
- Vermijd sociale media als vervanging: online contact helpt vaak niet tegen echte eenzaamheid
3. Werken aan sociale vaardigheden
Langdurige eenzaamheid kan leiden tot sociale onzekerheid. Training in communicatie, assertiviteit of sociale interactie kan helpen.
4. Positieve sociale interpretaties oefenen
Onderzoek (Masi et al., 2011) toont aan dat cognitieve gedragstherapie (CGT) kan helpen om negatieve gedachten over sociale contacten om te buigen.
Voorbeelden:
- Niet automatisch denken dat mensen je afwijzen
- Openstaan voor positieve signalen van anderen
5. Zinvolle doelen stellen
Zingeving en betekenisvolle bezigheden helpen om uit eenzaamheid te komen. Denk aan vrijwilligerswerk, creatieve projecten of nieuwe leertrajecten.
6. Professionele hulp zoeken
Voor wie diep vastzit in eenzaamheid kan hulp van een psycholoog of maatschappelijk werker uitkomst bieden. In veel landen bestaan er ook hulplijnen en praatgroepen specifiek rond eenzaamheid.
En wat kan u doen tegen eenzaamheid
Natuurlijk, op papier (of op uw scherm) lijkt dit allemaal helder. Maar kan u er iets aan doen? Heeft u impact op deze sluipende ziekte? Kan u anderen helpen? Het antwoord is ja. Maar het vergt enige inspanning.
Begin met te beseffen dat niet elke vorm van asociaal gedrag en balorigheid voortkomt uit onwil of egocentrisme. (Heel) vaak is het een teken van eenzaamheid. De grootste hulp die u anderen kan bieden, is luisteren in plaats van oordelen.
Wanneer u zich boos maakt op anderen omwille van hun gedrag, weersta dan de neiging om te vloeken en spreek met hen. Stel vragen (zonder enig oordeel), luister naar de antwoorden. Probeer te begrijpen. Doe dit regelmatig. Na enige tijd zal u merken dat het recalcitrante gedrag plaats maakt voor vriendelijkheid en dankbaarheid.
Of organiseer iets, in uw buurt. Nodig persoonlijk (via een gesprek) diegenen uit die nooit komen naar dat soort zaken. Nodig hen meermaals uit. Behandel hen als koningen (hoe moeilijk dat vaak ook is). U zal na enige tijd merken dat u bijzonder boeiende vrienden gemaakt hebt
Conclusie
Eenzaamheid is meer dan een emotioneel ongemak: het is een stille, maar dodelijke epidemie met ingrijpende gevolgen voor zowel lichaam als geest. Dat er volgens de WHO elk uur meer dan 100 mensen sterven aan de gevolgen van eenzaamheid onderstreept de ernst van het probleem.
Toch is er hoop: met bewuste stappen, sociale oefening, hulp en zelfreflectie is het voor de meeste mensen mogelijk om uit de vicieuze cirkel van eenzaamheid te breken. En met uw hulp, kan er heel wat onheil voorkomen worden!
Geef als eerste een reactie